#20 - Thượng đỉnh Trump - Putin: Ý đồ chiến lược và triển vọng hoà bình
Ngày 15/8/2025, Tổng thống Donald Trump sẽ gặp người đồng cấp Vladimir Putin tại Alaska — cuộc gặp mặt đầu tiên giữa hai nhà lãnh đạo kể từ Thượng đỉnh Helsinki năm 2018. Trong bảy năm qua, quan hệ Mỹ–Nga đã trên đà trượt dốc, đặc biệt sau khi cuộc chiến Nga - Ukraine nổ ra vào tháng 2/2022, còn thế giới bước vào một giai đoạn bất ổn mới, nơi các nguyên tắc cũ không còn giữ được sức nặng vốn có.
Thượng đỉnh Alaska sắp tới diễn ra trong bối cảnh đặc biệt: Trump quay trở lại Nhà Trắng với cam kết sẽ "chấm dứt chiến tranh Ukraine một cách nhanh chóng", trong khi Nga đang giành thêm lợi thế trên chiến trường và muốn tận dụng thời cơ để củng cố vị thế đàm phán. Dù được truyền thông như một cuộc gặp “thăm dò” ban đầu, sự kiện này rất có thể bao hàm nhiều tầng ý nghĩa: không chỉ là nỗ lực tái thiết lập kênh đối thoại giữa hai nước lớn ở cấp độ cao nhất, mà còn là bước đầu định hình trật tự hậu chiến, dù chiến sự vẫn chưa kết thúc.
Ở thời điểm này, câu hỏi đặt ra có lẽ không phải là liệu cuộc gặp này có mang lại hòa bình, mà là: mỗi bên sẽ tận dụng thượng đỉnh này để theo đuổi mục tiêu chiến lược nào, và hệ quả dài hạn sẽ ra sao, đặc biệt đối với các quốc gia vắng mặt trên bàn đàm phán.
Donald Trump và bài toán đọc vị Putin
Đối với Donald Trump, Thượng đỉnh Alaska là cơ hội để định vị lại bản thân trong vai trò “chuyên gia hoà giải xung đột” – một hình ảnh ông chưa xây dựng thành công trong nhiệm kỳ đầu, dù luôn tìm cách theo đuổi. Sau nhiều năm gây chia rẽ trong chính sách đối ngoại, Trump giờ đây muốn bước vào bàn đàm phán với vị thế của một tổng thống biết lắng nghe, biết tính toán, và sẵn sàng kết thúc một cuộc chiến tiêu hao mà phần lớn cử tri Mỹ đã mệt mỏi.
Trong thế giới quan chính trị của Trump, chiến tranh Ukraine không phải là một cuộc đối đầu giữa dân chủ và chuyên chế, mà là một xung đột khu vực bị kéo dài bởi tính cố chấp và thiếu linh hoạt từ cả hai phía. Cách tiếp cận này dẫn ông tới ưu tiên kết thúc chiến tranh không phải bằng “công lý quốc tế” mà bằng “một thỏa thuận có thể sống được” – tức là một giải pháp không hoàn hảo nhưng đủ để ngăn xung đột leo thang, rút Mỹ ra khỏi tình thế tiêu hao, và chuyển ưu tiên sang các mặt trận khác. Việc chấm dứt chiến tranh không nhất thiết phải thông qua chiến thắng của một bên, mà có thể đến từ một dạng “hoà bình thực dụng” – thậm chí là tạm bợ – miễn là giảm thiểu được chi phí chiến lược cho Hoa Kỳ.
Việc Trump gọi cuộc gặp sắp tới với Putin là một cuộc gặp để thăm dò (“feel-out meeting”) không phải ngẫu nhiên. Đó là cách ông kích hoạt bản năng giao dịch – đặt mình vào vị trí một doanh nhân đang thử “đọc vị” đối tác. Mục tiêu chủ đạo ở đây không phải là thuyết phục Putin thay đổi, mà là xác định: liệu có tồn tại bất kỳ điểm giao nào giữa lợi ích của Nga và một giải pháp chấp nhận được cho Mỹ, và phần nào đó là Ukraine? Nếu không tìm thấy, Trump có thể quay lại với chiến lược gây áp lực toàn diện. Nhưng nếu phát hiện một khe hở – một không gian để mặc cả – ông sẽ không ngần ngại bước vào.
Từ góc nhìn đó, Thượng đỉnh Alaska không chỉ là một phép thử đối với Putin, mà còn là một bài test cho chính ông Trump. Sau gần một thập kỷ bị xem là người phá vỡ mọi quy tắc, Trump đang cố gắng đóng vai người định hình lại luật chơi. Nhưng ông biết rõ: bất kỳ dấu hiệu mềm yếu nào trước Putin sẽ khiến ông bị công kích dữ dội từ chính giới bảo thủ, đặc biệt từ giới an ninh - quốc phòng Mỹ. Do đó, cuộc gặp phải được điều tiết rất cẩn trọng: mềm đủ để giữ đối thoại, nhưng rắn đủ để duy trì uy thế.
Về mặt chiến thuật, Trump cũng có thể đang thử nghiệm một mô hình mới: đối thoại song phương để mở đường cho đối thoại đa phương. Ông trấn an dư luận bằng cách không mời Ukraine dự ngay từ đầu, nhưng để ngỏ khả năng tổ chức một cuộc gặp ba bên nếu cảm thấy Putin có thiện chí. Điều này vừa cho Trump không gian linh hoạt về ngoại giao, vừa đặt áp lực lên phía Nga mà không buộc ông phải cam kết cụ thể từ trước.
Với Trump, chính trị quốc tế giống như một cuộc đấu vật hơn là một ván cờ, nơi người chiến thắng không phải là bên linh hoạt hay khéo léo hơn, mà là bên mạnh hơn và sẵn sàng duy trì áp lực lên đối thủ hơn. Thượng đỉnh Alaska có thể không tạo ra thỏa thuận nào tức thời, nhưng sẽ giúp Trump trả lời câu hỏi then chốt: liệu Vladimir Putin có thực sự tìm kiếm một lối thoát, hay chỉ đang “câu giờ” để củng cố vị thế trên bàn đàm phán với Ukraine?
Phép thử của Putin
Vladimir Putin bước vào cuộc gặp tại Alaska trong thế chủ động tương đối, ít nhất là trên thực địa. Trong khoảng hai tuần trước thượng đỉnh, quân đội Nga đã mở rộng kiểm soát tại khu vực Dobropillia ở Donetsk, đồng thời tăng cường lực lượng tại các mặt trận quan trọng như Kupyansk, Chasiv Yar và khu vực tây nam Zaporizhia. Các bước tiến này không tạo ra đột phá chiến lược tức thời, nhưng có thể được hiểu là một nỗ lực thiết lập lại tương quan lực lượng trước khi vào bàn đàm phán.
Mục tiêu của Putin nhiều khả năng không phải là đạt được một thỏa thuận đầy đủ tại Alaska, mà là kiểm tra xem liệu có thể khiến Trump chấp nhận một khuôn khổ đối thoại song phương Mỹ - Nga mà không chịu ràng buộc bởi các điều kiện tiên quyết từ Kyiv hay các đồng minh châu Âu. Nếu Trump cho thấy sẵn sàng tiếp cận vấn đề dưới góc nhìn thực tế – tức công nhận “hiện trạng chiến trường” làm điểm khởi đầu thay vì nhấn mạnh toàn vẹn lãnh thổ Ukraine – thì Nga sẽ có một thắng lợi bước đầu. Ngược lại, nếu Washington khẳng định các “lằn ranh đỏ” đã thống nhất với châu Âu và Ukraine, thì Moscow có thể sẽ phải điều chỉnh một số tính toán của mình về cả mặt ngoại giao lẫn quân sự.
Thượng đỉnh này còn là một công cụ để kiểm nghiệm mức độ phân hóa giữa Mỹ và châu Âu. Trong tư duy chiến lược của Nga, việc kéo Washington ra khỏi quỹ đạo đối thoại tập thể để bước vào cơ chế song phương là một ưu tiên dài hạn. Putin có lẽ không thực sự kỳ vọng có thể chia rẽ hoàn toàn phương Tây, nhưng nếu Trump thể hiện sẵn sàng “đi đêm”, thì Kremlin có thể khai thác điều đó để làm xói mòn lập trường thống nhất của NATO và EU trong các vòng đàm phán tiếp theo.
Ngoài ra, nhà lãnh đạo Nga hẳn cũng có những toan tính đối nội của riêng mình. Việc xuất hiện tại một cuộc gặp thượng đỉnh song phương với tổng thống Mỹ là một hình ảnh biểu tượng có giá trị lớn trong tuyên truyền trong nước. Nó gửi đi thông điệp rằng Nga vẫn là một cường quốc được đối xử ngang hàng, bất chấp bị trừng phạt và cô lập suốt ba năm qua. Sự hiện diện của Putin tại Alaska – nơi từng là lãnh thổ Nga trước khi bị bán cho Mỹ – càng làm tăng tính biểu tượng đó, cho dù yếu tố này không được nêu công khai trong tuyên bố chính thức.
Điều này đặc biệt quan trọng bởi vị thế của Putin không hoàn toàn vững chắc. Quân đội Nga hiện vẫn chưa đạt được ưu thế quyết định trên chiến trường, trong khi nền kinh tế Nga tiếp tục chịu áp lực dài hạn từ các lệnh trừng phạt và cấm vận công nghệ. Việc duy trì chiến sự kéo dài đặt ra bài toán về tính bền vững trong điều hành, cả về kinh tế lẫn nhân lực. Do đó, dù Putin tỏ ra cứng rắn, ông vẫn cần một hình thức giảm áp nếu điều kiện cho phép – đặc biệt nếu điều đó không yêu cầu phải thừa nhận thất bại hay rút lui chiến lược.
Ukraine và triển vọng hòa bình
Thượng đỉnh Alaska nhiều khả năng sẽ không tạo ra đột phá lớn nào về tiến trình hòa bình ở Ukraine. Cả Trump và Putin đều đang trong giai đoạn thăm dò nhiều hơn là đàm phán thực chất, và khoảng cách giữa lập trường hai bên vẫn còn quá lớn để có thể xoá nhoà sau một cuộc gặp. Điều quan trọng hơn là những gì sẽ diễn ra trong các tuần tiếp theo, khi cả ba bên - Mỹ, Nga và Ukraine - điều chỉnh chiến thuật và thậm chí là cả chiến lược dựa trên những tín hiệu từ Alaska.
Trong ngắn hạn, Ukraine có thể sẽ phải đối mặt với áp lực gia tăng từ Washington để thể hiện sự linh hoạt trong đàm phán. Trump đã nhiều lần nhắc đến khả năng "trao đổi lãnh thổ" và dường như đang hướng tới một giải pháp dựa trên thực tế chiến trường hơn là nguyên tắc toàn vẹn lãnh thổ. Điều này đặt Zelensky vào thế khó: ông cần duy trì sự ủng hộ nhất định từ Mỹ, hoặc chí ít tránh việc Mỹ gây áp lực lên mình, nhưng cũng không thể đi quá xa trong việc nhượng bộ mà không gây phản ứng mạnh từ nội bộ. Trong những tuần tới, chúng ta có thể thấy chính quyền Zelensky tìm cách cân bằng bằng cách đưa ra những đề xuất có vẻ linh hoạt nhưng vẫn giữ được các lằn ranh đỏ cơ bản, chẳng hạn như thảo luận về quy chế đặc biệt cho một số vùng lãnh thổ thay vì nhượng bộ chủ quyền hoàn toàn.
Phía Nga có lẽ sẽ tận dụng thời gian sau thượng đỉnh để củng cố thêm vị thế trên thực địa, đặc biệt nếu Putin cảm nhận được Trump thực sự muốn một thỏa thuận nhanh chóng. Moscow hiểu rằng mỗi kilômét vuông kiểm soát thêm là một lá bài mặc cả trên bàn đàm phán. Tuy nhiên, Nga cũng phải cân nhắc nguy cơ Trump quay lại với chính sách gây áp lực mạnh nếu cảm thấy Putin không nghiêm túc về hòa bình. Điều này có thể dẫn đến một giai đoạn Nga vừa tăng cường hoạt động quân sự vừa duy trì kênh ngoại giao, một dạng “vừa đánh vừa đàm” nhằm tối ưu hóa lợi thế ở thời điểm này.
Châu Âu, vốn đã lo ngại về khả năng bị gạt ra ngoài tiến trình, nhiều khả năng sẽ tăng cường nỗ lực “ngoại giao con thoi” trong những tuần tới. Chúng ta có thể thấy nhiều cuộc gặp cấp cao hơn giữa các lãnh đạo EU với cả Kyiv và Washington, nhằm đảm bảo rằng bất kỳ khuôn khổ đàm phán nào cũng phải tôn trọng những lợi ích an ninh cơ bản của châu Âu. Pháp và Đức, với tầm nhìn chiến lược riêng về quan hệ với Nga, có thể đẩy mạnh các sáng kiến ngoại giao song song, không nhất thiết mâu thuẫn với nỗ lực của Trump nhưng nhằm tạo ra nhiều lựa chọn và dư địa hơn cho Ukraine.
Một yếu tố quan trọng cần theo dõi là phản ứng của Trung Quốc và Ấn Độ. Cả hai nước này đều có lợi ích trong việc xung đột kết thúc nhưng theo cách không làm Nga suy yếu quá mức. Nếu họ cảm thấy Putin đang bị dồn vào thế bí, không loại trừ các nước này sẽ có những động thái hỗ trợ ngầm cho Moscow, có thể dưới hình thức tăng cường hợp tác kinh tế hoặc cung cấp các tuyến đường vòng cho hàng hóa bị cấm vận. Ngược lại, nếu thấy cơ hội để đóng vai trò trung gian hòa giải, đặc biệt là Trung Quốc, họ có thể tận dụng để nâng cao vị thế quốc tế của mình.
Trong bối cảnh này, Ukraine cần chuẩn bị cho một giai đoạn ngoại giao phức tạp kéo dài nhiều tháng, thay vì hy vọng vào một giải pháp nhanh chóng. Điều này đòi hỏi chính quyền Kyiv phải duy trì được sự thống nhất nội bộ, tiếp tục củng cố khả năng phòng thủ, và quan trọng nhất là giữ được sự ủng hộ từ công chúng phương Tây. Zelensky và các cộng sự của ông hiểu rằng trong một cuộc đàm phán kéo dài, yếu tố thời gian có thể vừa là kẻ thù vừa là đồng minh, tùy thuộc vào việc họ sử dụng nó như thế nào.
Nhìn chung, Alaska có thể đánh dấu sự khởi đầu của một quá trình đàm phán phức tạp hơn là điểm kết thúc của chiến tranh. Các bên liên quan sẽ tiếp tục thăm dò, điều chỉnh lập trường, và tìm kiếm những điểm cân bằng mới. Trong khi đó, người dân Ukraine tiếp tục chịu đựng một cuộc chiến mà giờ đây không chỉ diễn ra trên chiến trường mà còn trong các phòng họp kín, nơi vận mệnh của họ được quyết định bởi những tính toán mà họ chỉ có thể tác động lên một phần.
